SEVGİLİ ÖĞRENCİLERİMİZ
MESLEK SEÇİMİ KARARI, insanın yaşamında verdiği en önemli kararlardan biridir. Çünkü meslek, insan yaşamının uzun bir bölümünü kapsar. Şu anki sisteme göre, alan seçimi yaparken bir anlamda meslek seçiminin önemli aşamalarında birini tamamlamış olacaksınız.
Yükseköğretime, bir alanda bilgi sahibi olma yanında ve belki daha da öncelikle bir meslek sahibi olmak için girmektesiniz. Bu bakımdan, bir yükseköğretim programını seçmeniz aynı zamanda bir mesleği seçmeniz anlamına gelmektedir. Meslek ise sizin, çalışma hayatınız boyunca sürdüreceğiniz faaliyetlerin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Bu yüzden, mesleğinizi seçmekle, genel yaşam biçiminiz konusunda da bir seçim yapmış olduğunuzu söylemek yanlış olmaz. Çünkü meslek genellikle hayatınızın nasıl bir çevrede geçeceğini ve kimlerle etkileşimde bulunacağınızı belirleyen boyutlara da sahiptir.
Hayatınızda böylesine önemli etkileri olan bir kararı iyice düşünmeden vermeniz, hayal kırıklığına, mutsuzluğa ve başarısızlığa yol açabilmektedir. Yükseköğretime devam etmek için lisede seçtiğiniz alanın büyük bir önemi vardır. Yükseköğretim sizin için de devletimiz için de pahalı bir yatırımdır. Ayrıca yükseköğretim kontenjanları kısıtlıdır ve programlara yerleşme, giriş sınavlarındaki başarıya bağlıdır. Bu yüzden hatalı bir karardan dönmek çok kere mümkün olamamaktadır. Bu nedenle hem lisedeki alanınızı seçerken hem de girmek istediğiniz yükseköğretim programlarını belirlerken çok dikkatli davranmanız gerekir.
Meslek, belli bir eğitimle edindiğiniz ve hayatınızı kazanmak için sürdürdüğünüz düzenli ve kurallı faaliyetler bütünü olarak tanımlanır. Mesleki etkinlikler, birbirlerinden az çok farklı bireysel özellikler gerektirir ve yine size az çok farklı doyumlar sağlar. Alan ve meslek seçimi, çeşitli alanlar ve meslekler arasından en iyi yapabileceğinizi düşündüğünüz faaliyetleri içeren ve kendinize en üst düzeyde doyum sağlatacağına inandığınız birine yönelmektir. Bu yönelme kararının doğru ve yerinde olması, sizin ne istediğinizi ve neleri yapabileceğinizi çok iyi bilmenize bağlıdır.

Bu rehberde lisede seçeceğiniz alanlarla hangi mesleklere yönelmenizin olası olacağına dair önemli ipuçları verilmiştir. Üniversite sınavında başarılı olmak, üniversiteyi kazanmak olarak değerlendirilir. Lisede okuduğunuz alan, üniversiteyi kazanmanızda en önemli etkenlerden biridir.

İyi gelir getiren sürekli bir iş sahibi olmak hepinizin doğal isteğidir. Ancak bu isteğinizi, ilgi ve yeteneklerinize uygun, yani hoşlandığınız ve en iyi yapabileceğiniz işleri gerektiren bir alan ve devamında meslek seçmekle ve bu mesleğin başarılı bir üyesi olmaya çalışmakla gerçekleştirebilirsiniz.
Ülkemizde mesleki eğitim vermeyen ortaöğretim kurumlarından mezun olduktan sonra iş hayatına atılacağınız bir meslek alanı ne yazık ki yoktur. Hakeza yükseköğrenim görmüş gençlerin dahi iş bulma olanakları sınırlıdır. Bu gençlere en önemli işveren durumunda olan resmi kurumlar arasında, sınavla eleman alanların sayısı giderek artmakta ve artık bir yükseköğretim diplomasına sahip olmak, bir işe yerleşmek için yeterli olamamaktadır. Bu nedenle lisede ilgi ve yeteneklerinize, geleceğinize uygun bir alan seçmeli, bir yükseköğretim programına yerleştiğinizde ise o programda kendinizi çok iyi yetiştirmeli, fırsatları değerlendirerek bir yabancı dil öğrenmeli, bilişim teknolojisini kullanmalısınız.
Ülkemizde yaşanan ekonomik nedenler ile maaş ve ücretlerde sık sık ayarlamalar yapılmaktadır. Bu nedenle meslek elemanlarının aylık veya yıllık kazançları hakkında kesin rakam vermek mümkün olamamaktadır. Yükseköğrenim görmüş gençlerin çoğu kamu sektöründe, bir kısmı özel sektörde, küçük bir bölümü ise kendi özel işyerinde çalışmaktadırlar.
Kamu kuruluşlarında ve özel kuruluşlarda ücretlerin sınırları yasa ve kararnamelerle belirlenir ve az çok standarttır. Bağımsız çalışanların gelirleri yüksek ama değişken olabilir. İyi gelir, meslekte ilerlemekle sağlanabilir; bu ise lisede seçtiğiniz alana, yeteneğinize, bilginize ve disiplinli çalışmanıza bağlıdır.
Kuşkusuz bir alana yöneldiğinizde ve devamında bir yükseköğretim programını tercih etmeyi düşündüğünüzde öğrenmek istediğiniz daha pek çok husus olabilir. Bu durumda uzmanlardan bilgi alabilir, meslekte çalışan insanların nasıl bir ortamda, ne gibi faaliyetlerde bulunduğunu görmek için işyerlerini ziyaret edebilir, çalışanlarla konuşabilir, konu ile ilgili yetkililerin görüşlerinden yararlanabilirsiniz. Şimdi seçeceğiniz alana ve gelecekte seçeceğiniz mesleğe ait verileri şimdiden toplamanız yararlı olacaktır.
Alan seçimi, dolayısıyla meslek seçimi son anda, alelacele verilen bir karara bırakılmamalı, şimdiden bu konu üzerinde düşünmeli ve seçenekleri iyice araştırmalısınız.

Meslek, hayatınızı kazanmak için yaptığınız, kuralları toplum tarafından belirlenmiş ve belli bir eğitimle kazandığınız bilgi ve becerilere dayalı faaliyetler bütünüdür. Mesleği sürdürmenizde etkili olan kazanç, meslek seçimi kararınızı etkileyen tek etken değildir. Bu kararınızı etkileyen sosyal statü, düzenli yaşam gibi farklı doyum kaynakları da vardır. Kazanç sağlama sorunu olmayan kişilerin mesleki faaliyetlerini sürdürmelerinin ya da bazı bireylerin az gelir getiren meslekleri çok gelir getiren mesleklere tercih etmelerinin nedeni de budur.
Meslek, kendinizi keşfetme ve yeteneklerinizi geliştirme yoludur. Kişilik özelliklerinizi, ideallerinizi, hayata bakışınızı, değerlerinizi belirler. Gününüzün büyük bir bölümü iş yerinde geçer. Yaptığınız faaliyet, ilgi ve yeteneklerinize hitap ediyorsa mesleki açıdan doyuma ulaşırsınız. Mesleki doyum ise genel doyumunuza yansır. Hayatta doyum sağlamanız bir anlamda kendi özelliklerinize uygun alanı ve mesleği seçmenize bağlıdır.
Alan ve meslek seçimindeki kararınızı başarınız ve başarısızlığınız da etkiler. Her insan farklı ilgi ve yeteneklere sahiptir. Her alan ve meslek de farklı yetenekleri gerektirir. Sahip olduğunuz yetenekleri gerektiren alan ve mesleklerde başarılı olursunuz. Günümüzde meslek çeşitliliğinin artması, buna bağlı olarak meslekte uzmanlaşmanın önemli olması, mesleğe hazırlanmanın uzun süreli eğitim gerektirmesi meslek seçiminin önemine işaret etmektedir.
Seçmek zorunda olduğunuz meslekler çok çeşitlidir. Tüm bunlar doğru ve gerçekçi seçimler yapma zorunluluğunuzu arttırmaktadır. Gelecekteki yaşam tarzınızın belirlenmesinde dönüm noktası olan alan seçiminizi yaparken doğru ve isabetli karar verebilmeniz için izleyeceğiniz basamaklar şöyle sıralayabiliriz:

YETENEKLERİNİZİ BELİRLEYİN (BEN NELER YAPABİLİRİM?)

Yetenek; belli bir eğitimden yararlanma gücünüzdür. Hangi eğitim programında başarılı olabileceğinizi gösterir. Yetenek, meslekteki başarınızı etkileyen etkenlerden biridir ve temel gerekliliktir. Seçtiğiniz mesleğin gerektirdiği azami yetenek düzeyine sahip değilseniz o meslekte başarılı olmanız beklenemez. Bunun yanında sahip olduğunuz yeteneklerin kapasitesinin altında bir yetenek düzeyi gerektiren mesleğe yöneldiğinizde meslekte doyum sağlamanız mümkün olmayacaktır.
Akademik yeteneğinizin, derslerdeki başarı ya da başarısızlığınızın araştırılması, sözel ya da sayısal düşünme yeteneklerinden hangisinde daha başarılı olduğunuzun belirlenmesi gerekir. Bunun için Fen Bilimleri, Sosyal Bilimler, Matematik ve Türkçe derslerindeki başarınız bir ölçüt olabilir. Bunun dışında cisimleri üç boyutta görebilme, şekiller arası benzerlik ve farklılıkları bulabilme gücünüz de araştırılması gereken bir yetenek alanıdır.
Sayısal düşünme gücüne sahip olmayan, Fen ve Matematik gibi sayısal ağırlıklı derslerde başarılı olmayan biriyseniz tıp, diş hekimliği ve mühendislikler gibi sayısal puan ile öğrenci alan yüksek öğretim programlarında başarılı olmanız mümkün değildir. Cisimleri üç boyutlu görebilme, bir evin planına bakarak o evin yapılmış halini göz önünde canlandırabilme, bir şeklin açılımını düzlem üzerinde görebilme gücüne sahipseniz mimarlık eğitiminde başarılı olabilirsiniz. Sözcükleri ustalıkla kullanamayan, zengin bir sözcük dağarcığına sahip olmayan biriyseniz dil ve edebiyat programlarında başarılı olmanız beklenemez
 
İLGİ ALANLARINIZI BELİRLEYİN (BEN NELERİ YAPMAKTAN HOŞLANIRIM?)

Yetenekler, hangi eğitim programında daha başarılı olabileceğinizi gösterirken; ilgiler, hangi alanlarda hangi faaliyetlerle uğraşmaktan zevk duyacağınıza işaret eder. İlgileriniz, yetenekleriniz ile ilişkilidir. İlgi duyduğunuz alanlar, çoğunlukla yetenekli olduğunuz alanlardır.
Seçtiğiniz alanın ilgi alanınızda olup olmadığı ve seçeceğiniz mesleğin, insanlarla diyalogu, onları yönetmeyi, yönlendirmeyi, onlara hitap etmeyi veya yardım etmeyi mi gerektiriyor, yoksa insanlarla değil de objelerle uğraşmayı mı gerektiriyor sorularına yanıt aramanız ve edebiyata, müziğe, güzel sanatlara karşı olan ilgilerinizi de belirlemeniz gerekir. İlgi duyduğunuz, hoşlandığınız şeyleri severek yaparsınız. İlgi duymadığınız bir faaliyete yönelmeniz hem mesleki doyumunuzu, hem de başarınızı olumsuz yönde etkiler.
İnsanlara yardım etmekten, insanların sorunlarını dinleyip, sorunlarına çözüm aramaktan zevk almayan bir psikologun başarılı olma olasılığı düşüktür.

İŞ İLE İLGİLİ DEĞERLERİNİZİ BELİRLEYİN (BEN NE İSTİYORUM?)

Yetenek ve ilgilerinizin belirlenmesinin ardından meslekten beklentilerinizi tanımlamanız gerekir. İş değerleri, meslekte nelere önem verdiğinizi, mesleki faaliyetin sonunda elde etmek istediğiniz olanakları gösterir. Kazanç, üretken bir kişilik yapısı, liderlik, yeteneğinizi kullanma, işbirliğine uygunluğunuz, ün sahibi olma isteğiniz, sosyal statünüz, düzenli yaşam beklentiniz, değişiklik gibi iş değerleriniz vardır. Bu değerlerden sizin için önemli olanları belirlemelisiniz.
Belirlediğiniz bu değerleri sağlayacak alana ve mesleğe yönelmelisiniz. Ancak ilgi ve yeteneklerinizi de göz ardı etmemelisiniz. Meslekte düzenli bir yaşama, sosyal statüye, işbirliğine, üretkenliğe önem vermeniz bu beklentileri sağlayacak mesleği tercih etmenize sebep olur.

KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİZİ BELİRLEYİN (KARAKTERİM NASIL?)

Alan ve meslek seçiminde isabetli karar verebilmeniz kişilik özelliklerinizi çok iyi tanıyıp bu özellikleri gerektiren alan ve mesleklere yönelmenize bağlıdır. Bireylerin çok farklı kişilik özellikleri vardır. Atak, girişken, çekingen, uysal, hırslı, idealist, hayal gücü zengin, realist, mantıklı, sinirli, kendi başına buyruk, alçak gönüllü, düzenli, kurallara bağlı vb. çok çeşitli kişilik özellikleri bulunur. Sayılan bu özelliklerden hangisine sahip olduğunuzu bilirseniz, seçiminizi bu doğrultuda yaparsınız. Örneğin; ikna gücünüz yüksek, dışa dönük, insanlarla devamlı ilişki halinde olan, girişimci niteliklere sahipseniz avukat, politikacı ya da pazarlamacı olabilirsiniz. Kurallara bağlı, düzenli, statüye önem veren, sorumlu, nesnelerle uğraşmaktan hoşlanıyorsanız bankacılık, büro memurluğu, muhasebe gibi mesleklere yönelmeniz isabetli olur.
İLGİ DUYDUĞUNUZ DERSLERİ VE MESLEKLERİ İNCELEYİN

Kendinizi tanımanızla birlikte ilgi duyduğunuz meslekleri de tanımanız gerekir. Derslere ilginizi belirlerken şunlara dikkat etmelisiniz;
Öğrenme hızınız
Derse olan ilginiz
Ders çalışırken zamanın nasıl geçtiğini algılama biçiminiz
Dersin sizin açınızdan zorluk kolaylık derecesi

Meslekler hakkında araştırma yaparken şunlara dikkat etmelisiniz;

Meslek mensuplarının yaptığı temel faaliyetler
Çalışma ortamı                     Çalışma koşulları         Çalışanlarda aranan nitelikler
Mesleğe hazırlanma             İlk işe giriş                  Meslekte ilerleme
Kazanç                                 İş bulma olanağı ve mesleğin geleceği
Mesleğin gerektirdiği nitelikler vb.

SEVGİLİ GENÇLER

Mesleğin seçilmesi sorumluluğu size aittir. Bu sorumluluğu başkaları üzerine almamalıdır. Başkalarından yardım alınabilir; uzmanların, öğretmenlerin, anne ve babanızın görüşleri de önemlidir. Ancak seçimin olumlu ve olumsuz sonuçlarından en fazla kendinizin etkileneceğini unutmamak gerekir. Eğer kendi geleceğinize sahip çıkmak istiyor iseniz sizin için en uygun alana yönelmeyi tercih etmeniz gerekiyor. Bu sizin uygun mesleği bulmanıza yardım edecek bir süreç olduğu gibi kendi sorunlarınız ve geleceğinize sahiplenmenizi de sağlayacaktır. Doğal olarak, anne ve babalarınız, öğretmenleriniz ve arkadaşlarınız kendi bilgi ve deneyimlerini size aktarmaya çalışacaklardır. Onların deneyimlerinden faydalanmak gerekir ama uygun olanı keşfetmek sizin sorumluluğunuzdadır.